اینترنت اشیا و انقلاب صنعتی چهارم

 

امروزه اینترنت اشیا (IOT) در حال تعریف مجدد مدل‌های کسب‌وکار، روابط و مرزهای صنعت الکترونیک است. این فناوری که در گذشته به چشم یک هزینه برای شرکت‌ها تلقی می‌شد، اکنون به منبعی برای درآمدزایی تبدیل شده است؛ از خدمات DaaS (Data as a service) گرفته تا Baas (Business as a service) که بر شخصی‌سازی و دسترسی به‌جای مالکیت تاکید دارند. اثرگذاری اینترنت اشیا در صنایع تولیدی تا حدی بوده که مؤسسه Deloitte، آن را در کنار هوش مصنوعی، ابر و کلان‌داده، جزو اثرگذارترین فناوری‌ها بر هوشمندسازی در انقلاب صنعتی چهارم می‌داند (نمودار زیر را ببینید). جالب است بدانید که بیشترین هزینه‌کرد در زمینه اینترنت اشیا در سال 2019 متعلق به آسیا و اقیانوسیه است و برای مثال، کشور هند به‌تنهایی ۲۰.۶ میلیارد دلار آمریکا در این زمینه هزینه کرده است[i].

چهار فناوری با بیشترین تأثیر بر روی هوشمندسازی بخش صنعتی؛ منبع: Deloitte Global

 

ما در مقاله قبل، به بررسی تاثیر و جایگاه اینترنت اشیا در بازار محصولات الکترونیکی پرداختیم و در این مقاله، با اتخاد رویکرد تولید، به نقش اینترنت اشیا در انقلاب صنعتی چهارم، مزایای آن برای صنایع تولیدی و فرصت‌های درآمدزایی مرتبط پرداخته‌ایم. همچنین برای خوانندگانی که به دنبال کسب ارزش حداکثری از اینترنت اشیا هستند چند مدل کسب‌و‌کاری جدید را معرفی کرده و اهمیت اکوسیستم اینترنت اشیا را یادآور شده‌ایم.

 

 

انقلاب صنعتی چهارم

امروزه با نسل چهارم صنعت (Industry 4.0) روبرو هستیم که از طریق ادغام فناوری‌های جدید در تولید، انقلابی را در نحوه بهبود، تولید و توزیع محصولات الکترونیکی ایجاد کرده است (تصویر زیر را ببینید). کارخانه‌های هوشمندی که مجهز به حسگرهای پیشرفته، نرم‌افزارهای تعبیه‌شده (embeded) و روباتیک شده‌اند، بهتر تصمیم می‌گیرند و ارزش بالاتری را ایجاد می‌کنند؛ چرا که در آن‌ها داده‌های تولیدشده با داده‌های عملیاتی از ERP، زنجیره تأمین، خدمات مشتری و سایر سیستم‌های سازمانی ترکیب می‌شود و بینش (insight) کاملاً جدیدی را از اطلاعات ذخیره‌شده قبلی ایجاد می‌کند. در نتیجه شاهد سطح جدیدی از کارایی، پاسخگویی و انعطاف‌پذیری هستیم[ii].

سیر تاریخی انقلاب‌های صنعتی و جایگاه اینترنت اشیا در آن؛ منبع: Research Nester

 

مزایای اینترنت اشیا برای صنایع تولیدی

اینترنت اشیا از طریق ایجاد یک شبکه ارتباطی بین کارخانه هوشمند (Smart Factory) با تأمین‌کنندگان، توزیع‌کنندگان و ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی، صنعت الکترونیک را دچار تحول کرده و از طریق ادغام فناوری‌های جدید با واقعیت‌های فیزیکی به شرکت‌های تولیدی کمک می‌کند تا آگاهانه‌تر تصمیم بگیرند. همچنین به کمک اینترنت اشیا می‌توان وضعیت همه محصولات را در کارخانه، کامیون‌ها و انبارها ثبت کرده و از توقف عملیات و سایر چالش‌های بهره‌وری جلوگیری کرد؛ همچنین به لطف تحلیل و یادگیری از داده‌ها به‌صورت بلادرنگ (real time) امکان پیش‌بینی مسائل آتی و کسب مزیت رقابتی وجود دارد[iii]. به طور خلاصه می‌توان مزایای اینترنت اشیا برای صنایع تولیدی را در چهار دسته زیر قرار داد[iv]:

الف) اتصال دیجیتال

تولیدکنندگان صنعت الکترونیک، به‌وسیله تجهیزات هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا می‌توانند به طور قابل‌توجهی کیفیت تولید را افزایش و حجم کار را کاهش دهند. این تجهیزات که از داده‌های داخلی و حسگرها استفاده می‌کنند، می‌توانند سیستم را یکپارچه ساخته و بر فرایند تولید و خروجی نهایی نظارت کنند.

ب) سرعت در تعمیر و نگهداری

سیستم‌های حسگر مبتنی بر اینترنت اشیا، داده‌ها را جمع‌آوری و آن‌ها را به‌صورت بلادرنگ (real time) تجزیه و تحلیل می‌کنند. علاوه بر این، ماشین‌های هوشمند می‌توانند عیوب را پیش‌بینی، شناسایی و محاسبه کنند که در نهایت موجب بهبود عملکرد می‌شود.

ج) سیستم مدیریت داده

سیستم مدیریت داده به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا روابط خود را با مشتریان و ذی‌نفعان خود حفظ کنند. همچنین با اتصال آن به سیستم تولید، می‌توان کیفیت مواد، زمان تولید، نرخ عملکرد فعلی و فرصت‌های بهبود را قبل از نهایی شدن محصول نهایی، ردیابی کرده و هزینه‌های عملیاتی را به طرز چشمگیری کاهش داد.

د) دسترسی

اینترنت اشیا از طریق یک برنامه جامع، امکان دسترسی به داده‌ها را فراهم کرده و از طریق نظارت بر ساخت قطعات الکترونیکی و سفارشی‌سازی آن‌ها بر اساس تقاضای مصرف‌کنندگان، تحول بزرگی را در این صنعت ایجاد می‌کند.

 

فرصت‌های کسب درآمد از اینترنت اشیا

در گذشته نه‌چندان دور به اینترنت اشیا به‌عنوان یک هزینه نگاه می‌شد؛ اما اکنون به فرصتی برای درآمدزایی تبدیل شده است. بدین منظور، نیاز به مدل‌های جدیدی برای درآمدزایی از داده‌ها داریم که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم (اهمیت مدل کسب‌و‌کار را در مقاله قبلی ما بخوانید­­)[v]:

مدل‌های مختلف درآمدزایی از داده‌ها در اینترنت اشیا؛ ‌ منبع: Deloitte.com

 

1- داده به‌عنوان یک خدمت (Data as a service / Daas):

در این مدل کسب‌وکار، سازمان‌ها می‌توانند داده‌های تولید شده توسط دستگاه‌های IoT را جمع‌آوری کرده و آن‌ها را در بازار بفروشند. به‌عنوان‌مثال، شرکت‌های مخابراتی، داده‌های مکان‌یابی مشتریان را به‌صورت انباشته و ناشناس در اختیار دولت‌های محلی قرار می‌دهند تا برنامه‌ریزان شهری بتوانند سیستم‌های مدیریت ترافیک بهتری را در راستای ایجاد شهر هوشمند طراحی کنند. همچنین بسیاری از تولیدکنندگان تجهیزات خانه هوشمند، داده‌های جمع‌آوری شده از مصرف‌کنندگان را به سازمان‌هایی که برای ارتقای محصول خود و پیداکردن بازار هدف به آن نیاز دارند می‌فروشند. یک مثال دیگر،  Equifax(یک آژانس گزارش‌دهی چندملیتی آمریکایی) است که داده‌های رفتار مالی افراد (credit data) و داده‌های جمعیتی را برای کسب‌وکارها فراهم می‌کند و خدماتی نظیر پیشگیری از کلاهبرداری را مستقیماً به مصرف‌کنندگان می‌فروشد.

2- بینش به‌عنوان یک خدمت (Insight as a service  / IaaS):

در این مدل کسب‌وکار، سازمان‌ها ممکن است داده‌های داخلی (برای مثال، روند فروش و الگوی عملکرد ماشین) را با داده‌های خارجی (مانند داده‌های شرکت از پلتفرم‌های شخص ثالث یا سایر پلتفرم‌های منبع‌باز) ترکیب کرده و الگوریتم‌ها‌یی را برای استخراج بینش از آن‌ها اعمال کنند. این بینش‌ها مانند یک نرم‌افزار و در فضای ابری به مصرف‌کنندگان نهایی ارائه می‌شوند؛ برای مثال می‌توان به پلتفرم‌های SaaS IoT (Software as a Service) اشاره کرد.

3- پلتفرم به‌عنوان یک خدمت (Platform as a service / PaaS):

سازمان‌ها داده‌های بلادرنگ (real time)، غنی‌شده[1] (enriched) و سفارشی‌شده (customized) را از طریق پلتفرم‌های مبتنی بر ابر و سلف‌سرویس به مشتریان تحویل می‌دهند و عموماً برای این کار از الگوریتم‌های سفارشی و اختصاصی خود استفاده می‌کنند. در این مدل کسب‌وکار، مشتریان می‌توانند الگوها و بینش‌های کلیدی را در داده‌ها و برنامه‌های خود کشف کنند. همچنین این مدل با ارائه مجموعه‌ای از قابلیت‌های بصری‌سازی و داشبورد به مدیران اجرایی و اپراتورها کمک می‌کند تا بهتر و سریع‌تر تصمیم بگیرند و ارزش تجاری را حداکثر کنند.

4- کسب‌وکار به‌عنوان یک خدمت (Business as a service / BaaS):

سازمان‌ها سالیانه هزینه‌های هنگفتی را صرف دارایی‌های سرمایه‌ای و هزینه‌های مرتبط با تعمیر و نگهداری می‌کنند؛ درصورتی‌که با خریداری یک مدل کسب‌وکار می‌توانند هزینه‌های خود را به‌شدت کاهش دهند. به گفته رهبر Deloitte، سایر عوامل مؤثر بر محبوبیت BaaS، عبارت از تمایل به شخصی‌سازی و دسترسی به‌جای مالکیت است. بعلاوه، استفاده از BaaS انعطاف‌پذیری را افزایش می‌دهد؛ برای مثال همه شرکت‌ها نمی‌توانند سیستم‌های قدیمی خود را به‌سرعت تغییر دهند اما با خرید یک مدل کسب‌وکار، می‌توانند آنچه که نیاز دارند را در زمان واقعی و به میل خود اضافه یا حذف کنند[vi]. ارائه مدل کسب‌وکار به‌عنوان یک خدمت، برای سازمان‌های بزرگی که مالک کسب‌وکارهای متعدد هستند کار سختی نیست؛ چرا که آن‌ها می‌توانند مدل‌های کسب‌وکاری مختلف را آزمایش کنند؛ البته به شرطی که ذهنیت توسعه محصول را در حین توسعه پلتفرم‌های اولیه خود پرورش داده باشند.

 

 

چگونه برنده شویم؟

بازار اینترنت اشیا یک بازار نوپا و پراکنده است که مشتریان نهایی آن نیازهای متفاوتی دارند؛ لذا شرکت‌های تولیدی به دنبال ادغام هرچه سریع‌تر و آسان‌تر راه‌حل‌های اینترنت اشیا با سیستم‌ها و برنامه‌های کاربردی خود هستند و  سعی در ارائه یک راه‌حل جامع دارند. از طرفی این امر، به بازیگران مختلفی (مانند تولیدکنندگان دستگاه‌ها و سخت‌افزارهای ارتباطی، پروتکل‌های اتصال، ارائه‌دهندگان فضای ابری، پلتفرم‌های اینترنت اشیا، تحلیل‌گرها و یک‌پارچه کننده‌های سیستم) نیاز دارد و انجام آن به تنهایی برای اغلب شرکت‌ها ممکن نیست؛ بنابراین وجود یک اکوسیستم از شرکت‌هایی که دارای چشم‌انداز مشترک و دارایی‌ها و مهارت‌های مکمل هستند ضروری به نظر می‌رسد[vii]. بعلاوه در یک اکوسیستم اینترنت اشیا، شرکای استراتژیک می‌توانند خواسته‌های مشتریان را با سرعت بیشتر و ریسک کمتری نسبت به رویکردهای سنتی توسعه محصول اعمال کنند. در این بین، پیوند صنعت و دانشگاه نیز از لحاظ بومی‌سازی سیستم‌های اینترنت اشیا و پرورش متخصصینی که بتوانند سیستم‌های اینترنت اشیا را در زنجیره ارزش سازمانی بگنجانند حائز اهمیت است.

البته افزایش سرعت نفوذ دستگاه‌های اینترنت اشیا منجر به آسیب‌پذیری‌های بالقوه‌ای نیز می‌شود و ضروری است که از ابتدای طراحی هر پروژه اینترنت اشیا تا پیاده‌سازی آن، الزامات امنیت داده و حفظ حریم خصوصی افراد و سازمان‌ها در نظر گرفته شود[viii].

 

 

سخن پایانی

موج اینترنت اشیا به‌عنوان یک فناوری درحال‌رشد، به کشور ما نیز رسیده و طبق گزارش مرکز ملی تحقیقات اینترنت اشیا، انتظار می‌رود که رشد آن معطوف به حوزه‌های کشاورزی، شهرسازی، خانه و ساختمان، حمل‌ونقل و محیط‌زیست باشد[ix]. گرچه مزایایی همچون صرفه‌جویی در هزینه‌ها و خطوط درآمدی جدید ناشی از اینترنت اشیا، پذیرش آن را در اولویت بسیاری از شرکت‌ها قرار داده است اما برخی از آن‌ها به لزوم تغییر مدل کسب‌وکار و روش‌های عملیاتی خودآگاه نیستند؛  از همین رو در این مقاله، تعدادی از راه‌های کسب درآمد از اینترنت اشیا که مبتنی بر نوآوری در مدل کسب‌و‌کار هستند معرفی شدند. همچنین در این مقاله اشاره کردیم که برای تسریع پذیرش اینترنت اشیا و رفع چالش‌های احتمالی، نیاز به همکاری بازیگران مختلف در قالب اکوسیستم اینترنت اشیا است که به واسطه همه‌گیری کرونا، فرصت ایجاد یا مشارکت در اکوسیستم برای بازیگران فناوری؛‌ به خصوص شرکت‌های کوچک و متوسط (SME) بیش از پیش فراهم شده است. امید است که به‌زودی، شاهد رشد اکوسیستم اینترنت اشیادر ایران نیز باشیم.

در آخر یادآور می‌شویم که اصولاً گسترش فناوری‌های متحول‌کننده‌ای مانند اینترنت اشیا، خالی از چالش نیست؛ چالش‌هایی همچون مسائل امنیت و حریم خصوصی داده‌ها باید به شیوه‌ای سریع و متفکرانه موردتوجه قرار گیرد. مسائل دیگر شامل میزان دسترسی به یک شبکه ارزان‌قیمت در یک منطقه وسیع؛ قابلیت همکاری بین پلتفرم‌ها و دردسترس‌بودن مهارت‌ها به‌ویژه در مورد یادگیری ماشین و هوش مصنوعی می‌شود که مهاجرت نخبگان از کشور، بر شدت آن افزوده است و نیازمند توجه ویژه بخش خصوصی و دولتی است.

 

بیشتر بخوانید:

تولید سخت‌افزارهای مربوط به اینترنت اشیا چالش‌های مخصوص به خود را دارد، زیرا نیازمند ترکیبی از تخصص در فناوری و طراحی محصول، زنجیره تامین فیزیکی و آزمایش، مشارکت در تولید (که ممکن است از نظر جغرافیایی پراکنده باشند) و سرمایه‌گذاری اولیه قابل توجهی است. علاوه بر این، طولانی‌تر بودن زمان ارائه به بازار در مقایسه با محصولات نرم‌افزاری و همچنین لزوم چابک بودن و انطباق فرایندهای توسعه، ریسک بالایی را به تولیدکنندگان سخت‌افزار اینترنت اشیا تحمیل می‌کند.

اگر به دنبال توسعه محصولات سخت‌افزاری اینترنت اشیا در یک استارتاپ جدید (Startup) هستید و یا اگر به دنبال رشد و (Scaleup) هستید، مطالعه راهنمای زیر را به شما توصیه می‌کنیم. این راهنما توسط Digital Catapult که مرجع بریتانیا در زمینه فناوری دیجیتال پیشرفته است تالیف شده است. در مسیر خواندن این سند، شما ضمن قدم گذاشتن در فرایند چرخه عمر محصول، با چالش‌ها و فعالیت‌های موجود در راه‌اندازی یک محصول اینترنت اشیا (از نمونه اولیه تا تولید و بررسی ملاحظات خاصی که باید در هنگام طراحی و تولید یک محصول اینترنت اشیا رعایت شود) آشنا خواهید شد[x].

 

 

 

نویسندگان:

زهرا مرادی؛ کارشناس نوآوری و کارشناس ارشد رشته مدیریت تکنولوژی و نوآوری از دانشگاه تهران

نازنین دانش خواه؛ متخصص نوآوری شرکت فناپ تک و دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مهندسی فناوری اطلاعات (IT)

 

منابع

[1] فرآیند تقویت داده‌های موجود بوسیله داده‌های گمشده یا ناقص به کمک منابع داده خارجی

[i] https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/in/Documents/technology-media-telecommunications/in-tmt-IoT_Theriseoftheconnectedworld-28aug-noexp.pdf

[ii] https://www.ibm.com/topics/industry-4-0#:~:text=Industry%204.0%20is%20revolutionizing%20the,facilities%20and%20throughout%20their%20operations.

[iii] https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/us/Documents/technology/us-semiconductor-internet-of-things.pdf

[iv] https://technostacks.com/blog/iot-in-electronic-manufacturing-industry

[v] رفرنس اول (Deloitte/the rise of the connected world)

[vi] https://www.scalefast.com/baas-101/#:~:text=Business%20as%20a%20Service%20(BaaS,pay%20for%20what%20you%20use.

[vii] رفرنس سوم (Deloitte/semiconductor-internet-of-things)

[viii] رفرنس اول (Deloitte/the rise of the connected world)

[ix] فصلنامه علمی تخصصی هوشمندسازی اینترنت اشیا؛ مرکز تحقیقات اینترنت اشیا

[x]https://assets.ctfassets.net/nubxhjiwc091/5XtSpkpwKgFHv9usFL2L3Z/3d328e1e1f1558c2b455fbf2612bf0b3/20190903_DC_109_IoT_Production-to-Product_Report_Digital_1___1_.pdf