«جان شپرد-بارون» با الهام از دستگاههای فروش شکلات، اولین دستگاه خودپرداز را برای استفاده در شعبه بانک بارکلیز شمال لندن در سال ۱۹۶۷ اختراع کرد و با ایجاد امکان دسترسی ۲۴ساعته به پول نقد ارائه خدمات مالی را متحول کرد. این موفقیت در اروپا به‌سرعت علاقه بازار مالی ایالات متحده را نیز برانگیخت و دستگاه خودپرداز در سال ۱۹۶۹ توسط «دونالد وتزل» به نیویورک نیز آورده شد و در حال حاضر بعد از گذشت بیش از ۵۶ سال از ورود اولین دستگاههای خودپرداز، این دستگاه‌ها به یک منظره رایج در خیابان‌ها، پمپ بنزین‌ها و مراکز خرید در سراسر جهان تبدیل شده‌اند. اما با ورود به دهه ۲۰۲۰ و تحول صنعت بانکی و پرداخت در دنیا، آمدن بانکداری دیجیتال، رفتن به سمت دنیای بدون پول نقد و رواج پرداخت‌های غیرحضوری، گویا دستگاههای خودپرداز به سمت منسوخ‌شدن در حال حرکت هستند.
با این حال، طبق گفته‌های فعالان این صنعت، با وجود فراگیری پلتفرم‌های بانکی و پرداخت آنلاین، دستگاههای خودپرداز هنوز هم یک گزینه مهم و آسان برای بسیاری از مردم هستند و به همین دلیل، صنعت بانکی به‌طور مداوم در حال تکامل است تا نیازهای در حال تغییر مشتریان را برآورده کند و به همین دلیل است که خودپردازهای امروزی چیزی بیش از پرداخت و دریافت پول نقد ارائه می‌دهن. در گفت‌وگویی با محمدعلی گوگانی، مدیرعامل شرکت آدونیس؛ علیرضا میرمیران، مدیر فروش و بازاریابی محصولات بانکی و پرداخت الکترونیک فناپ‌تک و وحید وکیل، معاون فنی و عملیات شرکت گرایش تازه پارس درباره آینده دستگاههای خودپرداز صحبت کردیم. اکثر آنها معتقدند به این زودی‌ها نه‌تنها استفاده از پول نقد از بین نمی‌رود که خودپردازها نیز منسوخ نمی‌شوند و همچنان این دستگاه‌ها کارکردهای خود را در عصر دیجیتال امروز دارند؛ در حالی که ممکن است مانند گذشته به‌دفعات مورد استفاده قرار نگیرند، اما همچنان گزینه مهمی برای بسیاری از افراد خواهند بود و به تکامل خود ادامه خواهند داد تا نیازهای در حال تغییر مشتریان را برآورده سازند.
رشد ۱۲درصدی استفاده از خودپردازها در جهان
برخی بر این باورند که با برآمدن فرم‌های جدید پول در دنیا استقبال عموم مردم از پول فیزیکی کاهش پیدا کرده و دستگاههای خودپرداز رو به نابودی هستند، اما محمدعلی گوگانی، مدیرعامل شرکت آدونیس معتقد است دستگاههای خودپرداز منسوخ و حذف نخواهند شد و پول فیزیکی به بقای خود ادامه خواهد داد. او در این‌باره می‌گوید: «دستگاههای خودپرداز از ابتدای شکل‌گیری‌شان تاکنون یکی از کانال‌های پرداخت پول نقد و سایر تراکنش‌های بانکی بوده که به‌تدریج تکامل پیدا کرده و قابلیت‌های بیشتری پیدا کرده است. پول نقد در همه جوامع از اهمیت و اعتبار بسیار بالایی برخوردار است و به‌عنوان یکی از مطمئن‌ترین و آسان‌ترین شیوه‌ها برای پرداخت کالا و خدمات، به‌ویژه برای کسانی که به فناوری‌های روز بانکی دسترسی یا امکان استفاده از آنها را ندارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با وجود اقداماتی که در تمام دنیا برای حذف پول فیزیکی و ارائه نرم‌افزارهای گوناگون به‌منظور نصب روی گوشی‌های تلفن همراه هوشمند انجام شده تا حضور در شعبه بانک به حداقل ممکن برسد، پول نقد جایگاه خود را حفظ کرده و بخش وسیعی از مردم در سراسر جهان ترجیح می‌دهند در معاملات روزمره و خرد خود، همچنان از پول فیزیکی استفاده کنند و بر این باورند که استفاده از این روش نسبت به گزینه‌های دیگر آسان‌تر است. در نتیجه می‌توان این‌طور گفت که با توجه به نقش محوری پول نقد در زندگی عموم مردم، دستگاههای خودپرداز منسوخ و جمع‌آوری نخواهند شد.»
او توضیح می‌دهد که سایر دستگاه‌ها و به‌خصوص نرم‌افزارهای موبایلی بخشی از وظایف دستگاههای خودپرداز را برعهده گرفته‌اند، اما دریافت و پرداخت پول نقد فقط و فقط از طریق این دستگاه‌ها امکان‌پذیر است و تا زمانی که پول نقد به‌طور کامل حذف نشود، که نمی‌شود، این دستگاه‌ها به بقای خود ادامه خواهند داد. گوگانی در این‌باره بیان می‌کند: «پول فیزیکی حتی در کشورهای توسعه‌یافته نیز حذف نشده و از آن در معاملات خرد استفاده می‌شود.
طبق اعلام گروه مدیریت پارامونت و بر اساس برآورد بانک جهانی ۲۴ درصد از تولید ناخالص داخلی کشورها شامل پول نقد می‌شود و اخیراً نیز طی بررسی‌های سازمان G4S استفاده از پول نقد در اروپا در حال افزایش است؛ بنابراین تعداد دستگاههای خودپرداز نه‌تنها کم نشده که بر اساس آمار ارائه‌شده توسط تحقیق بانکداری خرد که یک شرکت تحلیلگر مستقر در لندن است، رشد خودپردازها در منطقه آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین به‌صورت سالیانه ۱۰ تا ۱۲ درصد افزایش داشته و در برخی کشورها دستگاههای خودپرداز جای خود را به دستگاههای خودگردان داده‌اند که همچنان بخشی از وظایف‌شان به پرداخت پول نقد به مردم اختصاص داده شده است.»
او اظهار می‌کند که گرچه می‌شود تمام تراکنشها را با نرم‌افزارهای بانکی انجام داد، اما امکان دریافت پول نقد از آنها وجود ندارد و به همین دلیل است که خودپردازها و فلسفه وجودی‌شان مهم می‌شود. در اهمیت و جایگاه خودپردازها همین بس است که در کشورهای توسعه‌یافته، شرکت‌ها و سازمان‌های بسیاری به وجود آمده‌اند که تمام فعالیت‌‌های خود را بر پول نقد و دستگاههای خودپرداز متمرکز کردهاند و به‌صورت ماهیانه، فصلی و سالیانه رویدادها و وبینارهایی را در این مورد تدارک می‌بینند تا سخنرانان و دست‌اندرکاران پول نقد و خودپردازها به انتقال تجربه‌‌ها، مطالعات و دستاوردهای خود بپردازند. گوگانی در این‌باره می‌گوید:
«یکی از این شرکت‌ها ATMIA است که در سراسر جهان عضو دارد و کلاس‌های آموزشی و تربیت متخصص در حوزه خودپردازها برگزار می‌کند. همچنین شرکت‌هایی نظیر Oberthur Cash Protection نیز هستند که به‌طور مشخص در زمینه امنیت خودپرداز و حفاظت از پول نقد فعالیت می‌کنند و به ارائه راهکارهای مقابله با خطراتی می‌پردازند که دستگاههای خودپرداز را، چه به‌صورت فیزیکی و چه به‌صورت نرم‌افزاری تهدید می‌کند. در نتیجه باید گفت دستگاههای خودپرداز یکی از کانال‌های مطمئن ارائه خدمت به استفاده‌کنندگان پول نقد هستند که تا زمانی که پول نقد در جامعه وجود دارد، وجود خواهند داشت. گرچه ممکن است فرم آنها در گذر زمان تغییر کند، اما اصل آن از بین نمی‌رود و همچنان به بقای خود ادامه می‌دهد.»
تحول خودپردازها در عصر دیجیتال
علیرضا میرمیران، مدیر فروش و بازاریابی محصولات بانکی و پرداخت الکترونیک فناپ‌تک معتقد است یکسری عوامل هستند که می‌توانند بر آینده دستگاههای خودپرداز تأثیرگذار باشند. او در این‌باره می‌گوید: «فناوری و عملکرد دستگاه‌ها و ویژگی‌های قابل ارائه در قالب ارزش‌افزوده، تغییر رویکرد بانک‌ها در نحوه مواجهه با مفهوم بانکداری دیجیتال، تغییر در مدل‌های کسب‌وکاری، تغییر در نیازهای مشتری و رفتار آینده آنها در فرایند دادوستدهای نقدی و غیرنقدی و تقاضا برای دریافت خدمات متمایز و فراگیری رمزارزها از جمله عواملی هستند که می‌توانند بر چیستی آینده خودپردازهای کشور تأثیرگذار باشند.»
به گفته او، بر اساس آمار استاتیستا تعداد دستگاههای خودپرداز در سال ۲۰۲۱ در جهان به 39.49 دستگاه به ازای هر ۱۰۰ هزار بزرگسال کاهش یافته است؛ در واقع اقتصادهایی که پول نقد بیشتری دارند، به‌کُندی رشد می‌کنند و مزایای مالی قابل توجهی را از دست می‌دهند، اما اقتصادهایی که به دیجیتال روی می‌آورند، موفق‌تر خواهند بود. بر اساس تحقیقات BCG این تغییر می‌تواند تولید ناخالص داخلی سالیانه آنها را تا سقف سه درصد افزایش دهد. او توضیح می‌دهد: «با وجود اینکه شواهد در سرتاسر جهان نشان می‌دهد که پرداخت‌های غیرنقد محرک‌های اقتصادی مهمی هستند و نتیجه مثبت نه از پول بیشتر، بلکه از نقش دیجیتال در ساده‌سازی فرایند ارسال و دریافت پرداخت ناشی می‌شود، در نتیجه شاهد رونق تجارت آنلاین و کاهش شدید تقلب بوده‌ایم.»
او در ادامه بیان می‌کند: «در میان اقتصادهای پیشرفته دنیا، کشورهایی نظیر کره جنوبی و سوئد از پول نقد فاصله گرفته‌اند و تراکنش‌های نقدی در سوئد کمتر از دو درصد از ارزش پرداخت‌ها را در سال ۲۰۱۸ به خود اختصاص داده است. با این حال نشانه‌های کمی وجود دارد که جهان به‌زودی بدون پول نقد می‌شود، اما در حال حاضر پول نقد پرکاربردترین ابزار پرداخت در جهان است. شاید تعجب‌آور باشد که نسبت جهانی نقدینگی به تولید ناخالص داخلی که در سال ۲۰۱۱، ۸.۱ درصد بوده، در سال ۲۰۱۸ به ۹.۶ درصد رسیده است. همچنین در حال حاضر ۸۰ درصد از معاملات اروپایی در محل فروش و به‌صورت نقدی انجام می‌شود.»
او بر این عقیده است که خودپردازها برای ادامه حیات خود نیاز دارند که بر اساس فناوری‌های جدید تغییر کرده و خود را نوسازی کنند و به سمت مشتری‌مداری و رفع نیازها و خواسته‌های جدید مشتریان حرکت کنند و با آنها همگام و هم‌مسیر شوند. میرمیران می‌گوید: «در آینده نحوه تعامل خودپردازها با سایر فناوری‌ها تغییر خواهد کرد و با فراگیری فناوری‌های جدیدی نظیر اینترنت اشیا، رایانش ابری، تلفن همراه و تمام سیستم‌های متصل به کامپیوتر‌ها و سامانه‌های GPS و سایر برنامه‌ها روی گوشی‌های هوشمند به‌طور یکپارچه به یکدیگر متصل خواهند شد. این آیندهای است که در آن تمامی دستگاههای فیزیکی و سیستم‌های مالی و غیره هم از بُعد دیجیتال و هم از بُعد فیزیکی به طرز قابل ملاحظه‌ای با یکدیگر آمیخته خواهند شد.»
میرمیران معتقد است این بازیابی‌ها می‌تواند از طریق به‌کارگیری روش‌های جدید احراز هویت مانند احراز هویت به وسیله عنبیه چشم یا انجام تراکنش دریافت وجه بدون کارت توسط تلفن همراه به دست آید: «این تراکنشها نه‌تنها تهدید به سرقت اطلاعات کارت را حذف می‌کنند، بلکه سرعت انجام تراکنشها را نیز بالا می‌برند؛ چراکه مشتری از قبل روی تلفن همراه خود تراکنش را آغاز کرده و دیگر نیازی به ورود کارت نیست. همچنین پس از پایان تراکنش رسید را روی تلفن همراه خود مشاهده می‌کند.»
میرمیران می‌گوید که از دهه ۳۰ میلادی به بعد اتفاقات جدیدی در رابطه با خودپردازها خواهد افتاد و در این خصوص توضیح می‌دهد: «برخی مشتریان حتی از چیپ‌های کارگذاشته در بدن خود برای ارتباط با دستگاههای خودپرداز استفاده خواهند کرد یا برای مثال دستگاههای خودپرداز دارای iBeacon می‌توانند با ارسال پیام به تلفن همراه مشتریانی که از جلوی دستگاه عبور می‌کنند، آنها را تشویق به برداشت وجه از دستگاه کنند. این سبک تراکنشها، تجربه مشتری در ارتباط با خودپرداز را دگرگون می‌کند و نسبت به نمونه‌های سنتی خود، شخصی‌‌تر، پویاتر و تعاملی‌تر است. در واقع در چنین حالتی خودپردازها به یک محیط فزاینده هوشمند متصل می‌شوند.»
او با اشاره به نمونه‌های موفق دیگری که در جهان اتفاق افتاده‌اند، بیان می‌کند: « Idea Bankدر لهستان تصمیم گرفت به جای جذب مشتری به دستگاههای خودپرداز، دستگاههای خود را نزد مشتری ببرد؛ آنها ناوگان خودروهای BMW i3 را به دستگاههای خودپردازی مجهز کردند که عملیات دریافت و برداشت وجه را انجام می‌دهد. این دستگاههای خودپرداز را می‌توان از طریق یک برنامه بانکی که در تلفن همراه‌مان نصب می‌شود، احضار کرد.»
میرمیران باور دارد که این تغییرات در دستگاههای خودپرداز نشان‌دهنده این است که خودپردازها در حال پویاتر شدن هستند و سفر خود را با تجدید ساختار به سمت چابکی و هوشمندی آغاز کردهاند؛ بنابراین در آینده دستگاههای خودپرداز تنها دستگاهی برای انجام برخی عملیات ساده بانکی نظیر دریافت وجه نقد نخواهند بود، بلکه آنها به دستگاههای هوشمندی تبدیل خواهند شد که قادر هستند به سایر سیستم‌های مالی، بانکی و حاکمیتی نیز متصل شوند و خدمات گوناگون و متفاوتی را به مشتریان از طریق ارتباط با سایر وسایل آنها در هر زمان و هر مکانی به‌صورت یکپارچه و شخصی‌سازی‌شده، با امنیت تضمین‌شده، سرعت بالا و سهولت بسیار ارائه دهند: «این تنها راه ادامه حیات دستگاههای خودپرداز است و خودپردازها از این طریق می‌توانند نقش مؤثری را در تحول دیجیتال صنعت بانکی و پرداخت کشور ایفا کنند.»
خودپردازها به بقای خود ادامه خواهند داد
از 56 سال پیش که یک بریتانیایی خلاق به نام «جان شپرد-بارون» اولین خودپرداز جهان را با نام De La Rue Automatic Cash System اختراع کرد تا‌به‌امروز که با یک جست‌وجوی ساده در اینترنت، مارکت ATM در سال 2028 با ارزشی برابر با 30 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، راهی طولانی طی شده است؛ راهی طولانی و روبه‌رشد. وحید وکیل، معاون فنی و عملیات شرکت گرایش تازه پارس با اشاره به این تاریخچه می‌گوید: «در آستانه ۶۰سالگی، با توجه به این عقبه و این برآورد سودآور این‌طور به نظر می‌رسد که دستگاههای خودپرداز به بقای خود ادامه خواهند داد و منسوخ نخواهند شد، بلکه در هر دوره تحت تأثیر پیشرفتهای فناورانه حوزه‌های مختلف، مشتری‌مدارتر و توانمندتر خواهند شد. در واقع آنچه به تحول و توسعه این دستگاه‌ها منجر می‌شود، نیازها و خواسته‌های افرادی است که در عمل چرخه ثابتی از تغییر و نوآوری را حول محور امنیت، سهولت و شخصی‌سازی با فناوری‌های نوظهور ادغام خواهند کرد.»
او توضیح می‌دهد که کاربران خواهان تراکنش‌های ایمن‌تر هستند و دستگاههای خودپرداز اقدامات امنیتی پیشرفتهای را برای محافظت از داده‌‌های آنها در برابر حملات و تهدیدهای سایبری در نظر خواهند گرفت که از جمله آنها می‌توان از به‌کارگیری احراز هویت بیومتریک در حوزه‌هایی نظیر امور مهاجرتی و گمرکی، بهداشت و درمان و خدمات دولتی و مدنی نام برد. او در این‌باره می‌گوید: «نیاز به تراکنش‌های Contactless، دستگاههای خودپرداز را به سمت استفاده از فناوری‌هایی مانند اسکن کیوآرکد و برداشت وجه در تراکنش‌های Card less سوق می‌دهد.
همچنین شاهد ادغام دستگاههای خودپرداز با دستگاههای صدور آنی کارت (Instant Issuing) نیز خواهیم بود که نحوه استفاده از آنها نسبت به نمونه‌های فعلی، تسهیل شده است. علاوه بر این کاربران خواهان داشتن تجارب شخصی‌شده نیز هستند و این یعنی ممکن است در آینده شاهد دستگاههای خودپردازی با گزینه‌های سفارشی‌سازی‌شده‌ای نظیر قابلیت‌های زبانی چندگانه و چاپ تاریخچه تراکنشها باشیم. در نهایت نیاز به اخذ خدمات دیگری نظیر فراتر رفتن از برداشت‌های نقدی و سپرده‌گذاری، به گنجاندن ویژگی‌هایی مانند پرداخت صورت‌حساب و خرید ارزهای دیجیتال منجر می‌شود که در مجموع به تجربه کاربری بهتر، توسعه رابط‌های بصری و ادغام با سایر خدمات خواهد انجامید.»
وکیل معتقد است مختصات آینده خودپردازها در جامعه جهانی، از مکانی به مکان دیگر، بنا بر عوامل مختلفی مانند وضعیت اقتصادی کشورها، زیرساخت‌های فناورانه آنها و قوانین و مقررات، اندکی متفاوت خواهد بود و طیف وسیعی از خدمات؛ از امکان برداشت پول نقد تا تبدیل پول دیجیتال، نقد کردن چک، فروش بلیت و کارت‌های اعتباری، راه‌اندازی سرویس‌های اختصاصی نظیر اعتبارسنجی مشتریان از طریق هوش مصنوعی و برداشت وجه با بهره‌گیری از تلفن‌های همراه هوشمند را به نمایش خواهد گذاشت.
وکیل درباره اقبال مردم به استفاده از دستگاههای خودپرداز در دوران جدید بیان می‌کند: «محدودیت‌هایی که در برخی سرزمین‌ها اعمال می‌شود، می‌تواند بر میزان استقبال مردم از دستگاههای خودپرداز تأثیرگذار باشد؛ عدم دسترسی به اینترنت پایدار، نداشتن تلفن هوشمند، عدم آشنایی با فناوری‌ها و نگرانی‌های امنیتی در ترکیب با عواملی مانند تداوم در پرداخت‌های نقدی موجب استفاده حداکثری مردم از خودپردازها و کاهش استفاده از روش‌های جایگزین خواهد شد.»
او اظهار می‌کند که مطالعات روان‌شناختی انجام‌شده روی مشتریان در جامعه ایران، عدم تمایل آنها به بهره‌گیری از ابزارهای دیجیتال را نشان می‌دهد؛ انتظارات فرهنگی، وضعیت اقتصادی، عدم توانایی در به‌کارگیری نرم‌افزارهای پرداختی اینترنتی، فقدان اعتماد به فناوری‌های نو و علاقه‌مندی به دریافت پرینت رسید انتقال وجه و استفاده از پول نقد از جمله دلایلی است که استفاده از ابزارهای مالی جدید را به تعویق انداخته و موجبات بقای خودپردازها را فراهم می‌کند.
او در خاتمه می‌گوید: «با توجه به موارد بیان‌شده و پتانسیل دستگاههای خودپرداز برای تغییر و انطباق با فناوری‌های روز دنیا، بعید است در آیندهای نه‌چندان دور شاهد نوستالژیک‌شدن آنها باشیم؛ کمااینکه بنا بر ترندهای ۱۰ سال آینده پیش‌بینی می‌شود که خودپردازها با استفاده از فناوری‌های جدید و بهبود تجربه کاربری خود را بازیابی کرده و جزء بازیگران مهم بانکداری دیجیتال شوند و امنیت، سرعت و سهولت بیشتری را برای خود فراهم کنند.»
